Rozdział 7 - Księga Wiedzy
 Żagiel znany jest już od co najmniej 7000 lat. Początkowo żaglowce były jednak używane wyłącznie do żeglugi śródlądowej lub przybrzeżnej.
Pierwsze żagle były prostokątne i stosowano je razem z wiosłami. Około 3000 lat temu zaczęto w galerach wojennych montować podwodne tarany, które podczas walki usiłowano wbić w burtę wrażego statku; żagiel był podczas ataku zwijany, a łódź napędzana wiosłami.
Niestety, bardzo długo żaglowce potrafiły poruszać się tylko z wiatrem. Z tego powodu handel morski w dużym stopniu zależał od kierunku sezonowych wiatrów, na przykład monsunów.
Dzięki stopniowemu ulepszeniu technik budowania żaglowców (zmiana kształtu dna, większa ilość żagli) i samej sztuki żeglowania stało się możliwe obieranie kursów poprzecznych do wiatru. Ta czarodziejska bariera pozostała niepokonana przez całe średniowiecze, pomimo rozpowszechnienia około XIII wieku steru zawiasowego (w miejscu sterów wiosłowych) Nadal pływano blisko brzegów, za wyjątkiem dni dobrej pogody. Drugi wyjątek stanowili wikingowie.
Dopiero XVI wiek przyniósł przełom, a właściwie wiele przełomów. Miejsce naturalnej nawigacji (wg obserwacji ciał niebieskich, lotu ptaków, kierunku wiatrów itp.) zajęła doskonalsza. Zaczęto bowiem używać astrolabiów i mierzyć pozycję gwiazd - zwłaszcza Gwiazdy Północnej. Rozpowszechniły się żagle trójkątne, co umożliwiło halsowanie na wiatr, a w miarę jak opanowywano technikę wydłużania masztu, pojawiały się kolejne "piętra" żagli: marsle dolne i górne w końcu średniowiecza, bramsle w końcu XVI wieku i bombramsle w końcu XVIII wieku. Również w XVIII wieku pojawiło się koło sterowe i się sekstant. Dopiero wtedy, tak naprawdę, na wody oceanów wypłynęły wielkie żaglowce.
Marynarski język jest niezmiernie bogaty, nawet jeśli pominąć przekleństwa - całe słowniki są poświęcone żeglarskim terminom. Poniżej zamieszczamy drobną ich część:
abordaż - przybicie do burty statku, czasem zabezpieczone hakami abordażowymi i zdobycie go walką wręcz.
bezan - tylny żagiel, na bezanmaszcie. Nad nim będzie bezanmarsel itd.
blok - element przez który przeciąga się ruchomą linę. Może być przymocowany szeklą.
bom - poziome, obrotowe drzewce, kiedyś do przenoszenia ciężarów, obecnie też mocowane u dołu niektórych typów żagla.
bosman - odpowiednik sierżanta w armii; trzyma marynarzy "za mordę".
brasy - liny do manewrowania rejami.
bukszpryt - drzewce przedłużające dziób do przodu.
bulaj - okrągłe okienko na statku.
cumy - liny do uwiązywania żaglowca w porcie.
fały - liny do wciągania np. żagla. Do opuszczania służą kontrafały.
flauta - cisza, brak wiatru.
fok - żagiel na fokmaszcie, przedni żagiel (przy kilku "piętrach" ożaglowania tylko dolny ma taką nazwę, wyżej są składanki słowne - np. na piętrze marsli jest fokmarsel itd.)
grot - główny żagiel, na grotmaszcie. Nad nim będzie grotmarsel itd.
hals - kurs względem wiatru. Hals "z pełnym wiatrem" to fordewind, dalej mamy baksztag, półwiatr i najostrzejszy bajdewind (można ewentualnie dodać "wmordewind").
kabestan - kołowrót do wyciągania kotwicy.
kadłub - z przodu mamy dziób, z tyłu rufę, po bokach burty (nawietrzną od strony wiatru i zawietrzną od drugiej), a na wierzchu pokład (dek), czasem rozdzielany na fordek (pokład dolny) z przodu i achterdek (pokład górny) z tyłu. Szkielet kadłuba stanowi wzdłużna stępka (kil), z której wyrastają żebra zwane wręgami; kil jest obciążony tak, by statek nie wywracał się na wietrze i po przechyle wracał do pionu.
kambuz - kuchnia na statku.
katamaran - łódź dwukadłubowa. Jeśli jest mała, trochę przypomina dwa kajaki połączone prętami i wyposażone w maszt pośrodku. Katamarany i trimarany (trzykadłubowce) to najszybsze żaglowce świata.
kasztel - nadbudówka na łodzi.
kilwater - ślad na wodzie zostawiony przez łódź.
klarować - porządkować statek, żagle.
kliwry - latacz, bomkliwer, kliwer, foksztaksel - trójkątne żagle (wymienione od górnego w dół) z przodu statku, rozpięte między przednim masztem a bukszprytem.
knaga (zaknagować linę) - element do mocowania ruchomej liny.
koja - łóżko na statku, zwykle piętrowe.
komendy - przykładowo: "sternik, dwa rumby prawo (lewo) na burt", "żagle precz", "fok precz" "marsle staw", "grot staw", "wszystkie ręce na pokład", "załoga do cum", "wybieraj te szoty, darmozjadzie cholerny". Zarówno usłyszenie, jak i wykonanie komendy powinno być zawsze potwierdzone przez wykonującego, zwłaszcza w niepogodę.
kuk - kucharz na statku.
log - przyrząd (ciągnięty w wodzie za rufą) do mierzenia prędkości statku względem wody.
luk - otwór będący pionowym zejściem, np. do ładowni.
maszt - główne, pionowe drzewce. Może być przedłużony o stengę. Pod koniec średniowiecza pływały już małe trójmasztowce (najpierw był grotmaszt, potem przed nim dodano fokmaszt, wreszcie doszedł bezanmaszt z tyłu).
mesa - jadalnia i wspólne pomieszczenie na statku.
refować żagle - częściowo zwijać żagle przy silnym wietrze.
reja - poprzeczne drzewce, z którego zwieszają się kwadratowe żagle.
rodzaje żaglowców - są rozróżniane na wiele sposobów, m. in. ze względu na ożaglowanie. Szkuner - dwu lub więcej masztowy, oparty na ożaglowaniu skośnym (trójkątnym); bryg - dwumasztowiec rejowy, brygantyna - dwumasztowiec z przednim masztem rejowym, a tylnym z ożaglowaniem skośnym; bark - wielomasztowiec z ostatnim masztem ożaglowanym skośnie; barkentyna - wielomasztowiec z fokmasztem rejowym; fregata - wielomasztowiec rejowy; galeon - okręt wojenny, zwykle trzymasztowy, podobny do fregaty. Większość tych żaglowców rozpowszechniła się dopiero w XVIII wieku; nieco starsze są XV-wieczna karawela lub 1 - 3 masztowa koga (kogi istniały już w XII wieku).
rum - niezbędne lekarstwo pokładowe.
rumb - 1/32 okręgu (używane np. do określenia kąta skrętu).
sążeń - morska miara, zwykle używana dla głębokości (ok. 1,8 metra).
sterburta - prawa burta łodzi (w średniowieczu stery montowano właśnie po prawej stronie).
szczur lądowy - ktoś, kto nie rozumie, co teraz czyta.
szkwał - gwałtowny, silny podmuch wiatru.
szoty - liny do regulowania położenia żagla.
sztagi (achtersztagi) - przednie (tylne) olinowanie utrzymujące maszt na miejscu.
sztaksle - dodatkowe, trójkątne żagle rozpięte pomiędzy masztami.
sztorm - rodzaj stałego, zbyt silnego wiatru...
takielunek - wszystkie liny statku.
trawers - kurs poprzeczny względem łodzi.
wachta - "zmiana" pracownicza marynarzy. Najgorsza jest oczywiście "psia wachta" od północy do godziny czwartej rano.
wanty - boczne olinowanie utrzymujące maszt na miejscu.
węzeł - morska miara prędkości (mila morska na godzinę, ok. 1,8 km/h).
zęza - pomieszczenie przy samym dnie statku, w którym zbiera się woda i szczury.
zwrot - przekroczenie dziobem linii wiatru: przez rufę (rufą do wiatru) lub przez sztag (dziobem do wiatru). Przy silnym wietrze bywa niebezpieczny, zwłaszcza gdy załoga jest opieszała.
I, garścią rzucone, ostatnie informacje: im bardziej żaglowiec ostrzy (płynie na wiatr), tym bardziej powinien mieć wybrane żagle, im bardziej odpada, tym bardziej żagle winny być poluzowane. Płyny (z sikaniem włącznie) wylewamy tylko z wiatrem. Kapitan jest na statku bogiem. Przynajmniej przed buntem. Nie da się pić morskiej wody i odsalanie jej do XIX wieku nie było możliwe. Pomimo zręczności i wprawy z rei i bocianiego gniazda zawsze można spaść, zwykle ze skutkiem śmiertelnym. Jeśli chcecie, nazywajcie to zejściem śmiertelnym. Żaglowce mają zwykle komplet mniejszych żagli "sztormowych" na niepogodę. Sztorm to jedna bieda, zwłaszcza jeśli łódź obróci się jest bokiem do fali; druga bieda to skały, widoczne lub nie, na które wiatr może wpędzić. Cisza potrafi trwać wiele tygodni. Nocą da się pływać tylko na pełnym morzu.
Średniowieczne i antyczne statki daleko odbiegały rozmiarami od dzisiejszych. Jedne z większych, drakkary wikingów, nam mogły by się wydać małe, a przecież niegdyś budziły grozę już choćby ze względu na długość. Drakkary były w stanie zabrać od 40 do 80 wioślarzy i drugie tyle wojowników. Najdłuższe miały ponad pięćdziesiąt metrów długości (choć były przy tym bardzo wąskie), a najszybsze rozwijały niesamowitą prędkość dwudziestu węzłów. Innymi langskipami, czyli łodziami tego samego typu, co drakkary, były snakkary i malutkie legundy, a typowymi statkami transportowymi były dość duże knary i niewielkie byrdingi. Jednym z ciekawszych udoskonaleń wikingów były ruchome i składane maszty.
|
Orm, współczesna replika
niewielkiego langskipu wikingów
© Fot. Henri Houben (www.vikingorm.nl)
|
Nasi użytkownicy napisali 77179 wiadomości na forum oraz dodali 442 publikacji.
Zapisało się nas już 2009
Ostatnio do paczki dołączył menaltlika112
Po stronie kręci się 20 osób: 0 zarejestrowany, 0 ukrytych, 20 gości. |
|
